Review Phim tài liệu: American Factory

Xung đột và hòa nhập văn hóa

Mở đầu phim là cảnh một nhà máy vừa đóng cửa, rất nhiều người làm việc tại đó giờ trở nên thất nghiệp. Cuộc sống bỗng chốc bấp bênh và khó khăn hơn. Bầu không khí ảm đạm bao trùm cả thành phố Dayton, Ohio. Song, khi một doanh nhân người Trung Quốc quyết định thành lập nhà máy kính của ông trên chính nhà máy đã đóng cửa năm xưa. Bầu không khí lại trở nên đầy sinh khí. Mọi người hoan hỉ và thầm biết ơn vị doanh nhân này đã mang đến cơ hội làm việc cho biết bao nhiêu người. Những người phải xin tiền trợ cấp chính phủ hơn bốn năm nhưng vẫn không tìm thấy việc, những người đã lớn tuổi và sức khỏe không còn dẻo dai bị từ chối ở những nhà máy khác vì người chủ không muốn chịu rủi ro cao khi mướn họ, những người phải thuê trọ trong một căn phòng với nhiều người khác không thể chi trả nổi cho sự riêng tư của chính mình. Giờ đây, tất cả đều có cơ hội được thực hiện ước mơ của mình. Họ gọi ông ấy – người chủ nhà máy Fuyao Glass America – là người cho họ tiếp tục mơ “giấc mơ Mỹ”.

Những tưởng câu chuyện sẽ kết thúc trong sự hạnh phúc viên man. Song, các vấn đề về môi trường làm việc như nhiệt độ nhà máy quá cao, các thiết bị không đảm bảo an toàn cho người lao động. Năng suất lao động bắt đầu lao dốc từ đó. Sự xung đột bắt đầu diễn ra ở cả hai bên: người lao động mong muốn các vấn đề về an toàn được cải thiện hoặc ít nhất là được tăng lương, bên chủ nhà máy lại muốn năng suất được tăng cao và họ không còn phải tiếp tục chịu lỗ hàng chục triệu đô la mỗi tháng. Và thế là cả hai bên tìm cách giải quyết các vấn đề theo cách riêng mà không có một cuộc thương lượng tìm ra tiếng nói chung nào. Người lao động thì lôi công đoàn vào cuộc để buộc chủ nhà máy phải nghe theo các yêu cầu của họ, còn người chủ nhà máy thì cho cách chức toàn bộ ban lãnh đạo người Mỹ và thay vào đó là những người Trung Quốc máu thịt.

Cuộc xung đột dần trở nên gay gắt hơn cho thấy sự mâu thuẫn không chỉ đơn giản nói về mâu thuẫn giữa người lao động và chủ nhà máy, mà ngầm bên trong đó là cuộc mâu thuẫn của hai chế độ dân chủ và xã hội chủ nghĩa. Các công nhân người Mỹ cũng như ban lãnh đạo Trung Quốc là đại diện tiếp thu văn hóa trực tiếp từ hai chế độ khác biệt đó.

Chế độ dân chủ là chế độ xem con người là trung tâm. Họ đấu tranh vì quyền lợi của chính mình và của mỗi cá nhân. Một người bán báo và một tỷ phú phố Wall đều có quyền bầu cử và các quyền lợi công dân như nhau. Không có sự phân biệt và đối xử ở đây. Họ đã đấu tranh hàng thế kỷ cho sự bình đẳng quyền lợi đó và sẽ không bao giờ chịu thua hay dừng lại nếu quyền lợi cơ bản của họ bị phớt lờ.

Chế độ xã hội chủ nghĩa là chế độ đề cao tinh thần tập thể và nhân dân. Ở đây con người không đại diện cho chính mình mà là cho cả một tập thể. Tập thể người lao động, tập thể người nông dân, hay tập thể người trí thức. Mỗi người là đại diện của một tập thể nhân dân. Do đó, họ sống vì tập thể, lớn mạnh cùng tập thể, và hy sinh vì tập thể. Họ là những người nghĩ cho lợi ích chung chứ không sống cho lợi ích riêng.

American workers

Chinese workers

Sự xung đột đó khắc họa rõ nét qua hai phân đoạn khi những người lãnh đạo Mỹ đến thăm công ty mẹ ở Trung Quốc và tận mắt chứng kiến cách người Trung Quốc điều hành nhà máy và sinh hoạt cộng đồng cùng nhau. Trở lại Mỹ, ban lãnh đạo cố gắng áp dụng cách hoạt động như người Trung Quốc nhưng rõ ràng là kết quả chẳng đi đến đâu vì mỗi người đều tách biệt và riêng lẽ.

Tôi nhận thấy rằng cuộc xung đột khó mà đi đến hồi kết, vì nó mang nhiều tầm ý nghĩa hơn là chỉ giải quyết vấn đề nội tại được đặt ra. Đó là cả một nền văn hóa và những con người được hấp thụ nền văn hóa đó, họ có lòng tự tôn dân tộc và những giá trị bản sắc của riêng mình. Nó khiến tôi quay lại vấn đề ban đầu và ngẫm nghĩ, khi người Trung Quốc muốn sang Mỹ thành lập nhà máy, họ đề cao mong muốn giúp đỡ những người thất nghiệp và một phần nào đó muốn thể hiện quyền lực ở một đất nước “tối thượng” khi bành trướng phạm vi của mình ở đây. Không thể phủ nhận ý muốn tốt đẹp ban đầu của họ. Nhưng những xung đột về văn hóa này khiến cho chính vị chủ tịch nhà máy Phúc Diệu cũng trở nên băn khoăn về mục đích ban đầu của mình. Tôi tự hỏi rằng, nếu người Trung Quốc sang Việt Nam hay Cộng Hòa Nhân Dân Triều Tiên và mở nhà máy của mình ở đây, thì liệu những vấn đề trong tập phim tài liệu này đề cập đến có xảy ra?

Thật khó để xác định câu trả lời. Song, để chốt lại cho toàn bộ những mâu thuẫn này, tôi tìm thấy một câu nói đầy ý nghĩa trong phim như thế này: “we’re one big planet. A world somewhat devided, but we’re one.” (tạm dịch: chúng ta sống trong một hành tinh rộng lớn. Một hành tinh bị chia cắt, nhưng là một.)

Dù đồng tình hay không, thì đó cũng là sự thật, và dĩ nhiên sự chia cắt giữa những con người chẳng thể giải quyết trong một sớm một chiều. Nhưng ở thế kỷ 21, con người có thể tìm thấy giải pháp thay thế mà họ không thể giải quyết một cách nhanh gọn và hiểu quả, đó là máy móc và rô-bốt. Phân đoạn kết phim mang đầy tính trào phúng khi người làm phim kết luận rằng, các vấn đề về con người đã được rô-bốt lo liệu, rô-bốt giờ đây làm việc đảm bảo năng suất, mang tính hiệu quả với độ chính xác cao, giảm thiểu rủi ro và tổn thất, nhất là không kêu ca về các vấn đề an toàn và hơn nữa là không lôi công đoàn vào cuộc khi có vấn đề. Giờ đây, dù muốn hay không, con người cũng thật khó mà cạnh tranh với các lợi thế đầy tiềm năng của rô-bốt. 

Mèo Quin.